Μπόλτσμαν, Λούντβιχ

(Ludwig Boltzmann, Βιέννη 1844 – Ντουίνο, Τεργέστη 1906). Αυστριακός φυσικός. Περάτωσε τις σπουδές του στη Βιέννη το 1869 και έγινε καθηγητής της θεωρητικής φυσικής στο πανεπιστήμιο του Γκρατς σε ηλικία είκοσι πέντε μόλις ετών, αφού προηγούμενα χρημάτισε επί δύο έτη βοηθός του Γιόζεφ Στέφαν (1835-93). Κλήθηκε στο πανεπιστήμιο της Βιέννης (1873) ως καθηγητής των μαθηματικών· το 1876 παραιτήθηκε για να επιστρέψει στο Γκρατς, απ’ όπου το 1891 μετέβη στο Μόναχο. Το 1895 διορίστηκε καθηγητής της φυσικής στη Βιέννη· κατά το ίδιο έτος έγινε εταίρος της Ακαδημίας των Λυγκέων. Αν και δεν του αρνήθηκαν τιμές και αναγνωρίσεις για τις θεωρίες του επί του ατόμου, ο Μ. υπήρξε στόχος βίαιων επιθέσεων και διωγμών εκ μέρους των οπαδών της ενεργειοκρατίας, οι οποίοι κυριαρχούσαν τότε κυρίως στη Γερμανία. Όι εχθρικές αυτές εκδηλώσεις τού κλόνισαν το ηθικό τόσο, ώστε έθεσε τέρμα στη ζωή του. Η κινητική θεωρία των αερίων, κατά μεγάλο μέρος έργο του Μ., παραμένει η μεγαλύτερη μαρτυρία της μεγαλοφυϊας και πρωτοτυπίας του μεγάλου φυσικού. Η θεμελιώδης συμβολή του Μ. συνίσταται στην εφαρμογή - κατά τρόπο συνεπή - των αρχών της μηχανικής για την εξήγηση των θερμοδυναμικών φαινομένων. Έδωσε κατ’ αυτόν τον τρόπο μια θεωρητική βάση στους νόμους των αερίων, της κατάστασης των σωμάτων, της ειδικής θερμότητας κλπ. Για να πετύχει αυτό το σημαντικότατο αποτέλεσμα, ο Μ. χρειάστηκε να εφαρμόσει στα φυσικά συστήματα, που αποτελούνται από έναν πολύ μεγάλο αριθμό ατόμων, στατιστικές μεθόδους, θεμελιώνοντας τον κλάδο της φυσικής, που είναι γνωστός με το όνομα στατιστική μηχανική. Η εφαρμογή αυτών των μεθόδων επιτρέπει να εκφράσουμε την πιθανότητα με την οποία ένα σύστημα συμπεριφέρεται κατά έναν ορισμένο τρόπο. Τα φαινόμενα που συνήθως παρατηρούμε - π.χ. η μετάβαση της θερμότητας από ένα σώμα θερμό σ’ ένα άλλο ψυχρό - είναι άκρως πιθανότερα από τα αντίστροφα της, αλλά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε κατά τρόπο απόλυτο την αντίθετη συμπεριφορά, έστω και αν ακόμα αυτό είναι άκρως απίθανο. Εμπνεόμενος από την άποψη αυτή, ο Μ. επεξήγησε θεωρητικά για ποια αιτία τα φυσικά φαινόμενα εξελίσσονται προς μία κατεύθυνση μάλλον παρά προς την αντίθετη και όταν ακόμα θεωρητικά το φαινόμενο θα είχε όλες τις δυνατότητες να είναι αντιστρεπτό.